Εκτύπωσε τη σελίδα

ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Γενικά

Η Διπολική Διαταραχή, γνωστή και ως "μανιοκατάθλιψη", δεν είναι μια ασθένεια σαν τις άλλες. Χαρακτηρίζεται από "δυο πόλους", δηλαδή δυο άκρα, τα οποία είναι η "μανία" και η "κατάθλιψη", όμως στην πραγματικότητα είναι ένα φάσμα διαταραχών.

Το ίδιο άτομο βρίσκεται για μια περίοδο σε φάση που τα πράγματα του φαίνονται εύκολα, όμορφα, κοιμάται ελάχιστα, ξοδεύει παράλογα, έως ότου αρχίσουν οι φόβοι, τα παραληρήματα, οι έμμονες ιδέες καταδίωξης, ο τρόμος, η κατάχρηση ουσιών έως και ψυχωσικά συμπτώματα (φάση μανίας). Και από την άλλη μπορεί να μεταπέσει σε φάση απελπισίας, μελαγχολίας, χωρίς επιθυμία για ζωή, χωρίς νόημα, με πολύ πόνο και ιδέες αυτοκτονίας (φάση κατάθλιψης). Μπορεί να υπάρχουν βέβαια και μεικτές φάσεις.

Οι ασθενείς περνούν από κύκλους ή φάσεις μανίας που εναλλάσσονται με κύκλους ή φάσεις σοβαρής κατάθλιψης. Μεταξύ αυτών των κύκλων ή φάσεων μπορεί να παρεμβάλλονται διαστήματα με φυσιολογική διάθεση ("νορμοθυμία"). Στην πραγματικότητα όμως, οι διπολικές διαταραχές αποτελούν ένα ευρύ φάσμα κλινικών εικόνων ποικίλης έντασης, συχνότητας και μορφής.

Και σχεδόν πάντα το μαρτύριο των ασθενών αυτών είναι πως νομίζουν ότι οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν (είτε βρίσκονται στη μανιακή, είτε κυρίως στη καταθλιπτική φάση).

Ορισμός

Η Διπολική Διαταραχή χαρακτηρίζεται από μανιακά ή υπομανιακή επεισόδια: ο ασθενής είναι είτε καταθλιπτικός, είτε νορμοθυμικός (σε κανονική διάθεση) ή υπομανιακός/μανιακός. Η διπολική διαταραχή διαφέρει από την μονοπολική κατάθλιψη, καθώς περιλαμβάνει και μανιακές καταστάσεις. Ανεξαρτήτως του πόσες φορές ο ασθενής έχει πάθει κατάθλιψη, αρκεί ένα μόνο μανιακό/υπομανιακό επεισόδιο για να διαγνωστεί διπολική διαταραχή.

Διπολική Διαταραχή τύπου Ι: διαγιγνώσκεται όταν αναγνωρίζεται τουλάχιστον ένα μανιακό επεισόδιο (με ή χωρίς ψυχωσικά χαρακτηριστικά) και επεισόδια κατάθλιψης. Στο 5-10% των ασθενών αυτών δεν περιγράφονται μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια, αν και σχεδόν πάντα υπάρχουν ελάσσονα καταθλιπτικά επεισόδια.

Διπολική Διαταραχή τύπου ΙΙ:  διαταραχή στην οποία εμφανίζονται επεισόδια υπομανίας, αλλά όχι μανίας,, και επεισόδια μείζονος κατάθλιψης.

Διπολική Διαταραχή με Ταχείες Εναλλαγές Φάσεων: στην περίπτωση όπου 4 ή περισσότερα μανιακά, καταθλιπτικά ή μεικτά επεισόδια εκδηλώνονται σε διάστημα 12 μηνών. Η διπολική διαταραχή με μεικτά η ταχυφασικά επεισόδια φαίνεται να είναι περισσότερο χρόνια έναντι της διπολικής διαταραχής χωρίς εναλασσόμενα επεισόδια.

Η κριτική διαφορά μεταξύ μανίας και υπομανίας κατά DSM-IV, είναι ότι ο ορισμός της μανίας προϋποθέτει την ύπαρξη σημαντικής κοινωνικής και εργασιακής δυσλειτουργίας, ενώ στην υπομανία πρέπει να αποκλειστεί η παρουσία αυτών των δύο χαρακτηριστικών.

Η χαρακτηριστική τριάδα της μανίας αποτελείται απο ανεβασμένη και ευερέθιστη διάθεση, ψυχοκινητικά συμπτώματα (ανησυχία και μειωμένη ανάγκη ύπνου) και αυξημένη αυτοεκτίμηση.

 

Συμπτώματα

Για τη διάγνωση της μανίας, 3 ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε ημέρα και για διάστημα >1 εβδομάδας.

Τα συμπτώματα του μανιακού επεισοδίου συμπεριλαμβάνουν:

  • Ανεβασμένη διάθεση
  • Ευερέθιστη διάθεση
  • Αυξημένη αυτοεκτίμηση ή ιδέες μεγαλείου
  • Μειωμένη ανάγκη ύπνου
  • Λογόρροια
  • Φυγή ιδεών
  • Εύκολη διάσπαση της προσοχής
  • Αυξημένες κοινωνικές δραστηριότητες ή επαφές
  • Ψυχοκινητική διέγερση
  • Παρακινδυνευμένες συμπεριφορές
  • Αυξημένες σεξουαλικές δραστηριότητες

Για τη διάγνωση της κατάθλιψης, 5 ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε ημέρα και για διάστημα >2 εβδομάδων.

Τα συμπτώματα του καταθλιπτικού επεισοδίου συμπεριλαμβάνουν:

  • Καταθλιπτική διάθεση, άγχος, αίσθημα κενού
  • Διαταραχές του ύπνου
  • Διαταραχές της όρεξης
  • Απελπισία ή απαισιοδοξία
  • Αισθήματα ενοχής & αναξιότητας
  • Απώλεια ενδιαφέροντος ή ικανοποίησης (σε δραστηριότητες που θεωρούνταν προηγουμένως ευχάριστες)
  • Απώλεια ενέργειας & κόπωση
  • Δυσκολία στη συγκέντρωση και τη μνήμη
  • Ανησυχία ή ευερεθιστότητα
  • Χρόνιος πόνος ή άλλα επίμονα σωματικά συμπτώματα
  • Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας ή απόπειρες αυτοκτονίας

Στο μεικτό επεισόδιο, ο ασθενής μπορεί να εκδηλώνει καταθλιπτικά χαρακτηριστικά κατά τη διάρκεια ενός μανιακού επεισοδίου ή μανιακά χαρακτηριστικά κατά τη διάρκεια ενός καταθλιπτικού επεισοδίου.
Τα συμπτώματα του μεικτού επεισοδίου συμπεριλαμβάνουν την ανησυχία, τις διαταραχές του ύπνου και της όρεξης, την ψυχωτική συμπτωματολογία και σκέψεις αυτοκτονίας. Έτσι, η διάθεση του ατόμου μπορεί να χαρακτηρίζεται από κατάθλιψη και απελπισία αλλά παράλληλα και από αυξημένη ενεργητικότητα.

Αιτιολογία

Για την εκδήλωση της διπολικής διαταραχής  δεν έχει απομονωθεί ένας συγκεκριμένος αιτιολογικός παράγοντας αλλά, αντιθέτως, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παραγόντων που βρέθηκε να συμβάλλει στην ανάπτυξη της διπολικής διαταραχής.
'Οπως αποδεικνύεται από το οικογενειακό ιστορικό και από τη διερεύνηση γενετικών παραγόντων (ορισμένων γονιδίων), υπάρχει αιτιολογική συσχέτιση, αλλά τα γονίδια δε συνιστούν το μοναδικό αιτιολογικό παράγοντα, καθώς δεν εμφανίζουν όλοι οι δίδυμοι αδελφοί ατόμων με διπολική διαταραχή τη νόσο, αν και η συχνότητα εμφάνισης σε αυτούς είναι αυξημένη.
Σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες που σχετίζονται με το άτομο ή το οικογενειακό του περιβάλλον, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της διπολικής διαταραχής.
Σύμφωνα με ερευνητικές μελέτες και τη με τη βοήθεια νευροαπεικονιστικών τεχνικών (μαγνητικής τομογραφίας-fMRI και την τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων-PET), ο εγκέφαλος ατόμων με διπολική διαταραχή συχνά διαφέρει από εκείνον υγιών ατόμων, απεικονίζοντας τις εγκεφαλικές εκείνες περιοχές που δυσλειτουργούν. Αυτό γίνεται όμως μόνο για ερευνητικούς σκοπούς.
Η διάγνωση της νόσου είναι αποκλειστικά κλινική με βάση την συμπτωματολογία.

Θεραπεία

Η διπολική διαταραχή αφορά ένα κύκλο διαδοχικών επεισοδίων, οπότε απαιτεί, σχεδόν πάντα, μια χρόνια, προληπτική χορήγηση φαρμάκων. Ένα θεραπευτικό σχήμα, που συμπεριλαμβάνει τόσο τη φαρμακευτική αγωγή όσο και την ψυχοκοινωνική παρέμβαση, θεωρείται το βέλτιστο για τη αντιμετώπισή της.
Η συνεχιζόμενη, χωρίς διακοπές, θεραπευτική αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η στενή συνεργασία με το γιατρό και η ανοιχτή επικοινωνία μαζί του ενισχύει την αποτελεσματικότητά της θεραπευτικής φροντίδας και μειώνει τις τυχόν υποτροπές της νόσου.
Σημαντικό ρόλο παίζει η ψυχοεκπαίδευση, που περιλαμβάνει τη καθημερινή καταγραφή των παρατηρούμενων συμπτωμάτων, του θεραπευτικού σχήματος, πιθανών διαταραχών του ύπνου και στρεσσογόνων γεγονότων στη ζωή του ατόμου και συμβάλλει  στην καλύτερη κατανόηση της νόσου τόσο από το ίδιο το άτομο όσο και από το οικογενειακό του περιβάλλον.

Η φαρμακευτική αγωγή για τη διπολική διαταραχή παρέχεται από ψυχιάτρους, οι οποίοι έχουν ειδικευθεί στη διάγνωση και θεραπεία των ψυχικών διαταραχών. Πιθανές τροποποιήσεις της φαρμακευτικής αγωγής μπορεί να είναι αναγκαίες κατά την πορεία της νόσου και αποκλειστικά υπεύθυνος είναι ο ψυχίατρος, ο οποίος πρέπει να ενημερώνεται και για τη χρήση άλλων φαρμάκων.
Οι "σταθεροποιητές της διάθεσης" ενδείκνυνται για την αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εκτεταμένα χρονικά διαστήματα. Το λίθιο παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος της θεραπείας των διπολικών διαταραχών.
Το λίθιο, το βαλπροϊκό οξύ, το διβαλπροϊκό και η ολανζαπίνη είναι πρώτης γραμμής θεραπείες για τη μανιακή φάση της διπολικής διαταραχής, ενώ χρησιμοποιούνται ακόμη και η κουετιαπίνη, η καρβαμαζεπίνη, η γκαμπαπεντίνη και η λαμοτρυγίνη. Σε περίπτωση που παρατηρείται αϋπνία, δηλαδή το άγχος του ατόμου δε μειώνεται, είναι δυνατό να χορηγηθούν βενζοδιαζεπίνες. Η χορήγηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων μπορεί να χορηγηθεί όταν κρίνεται απαραίτητη σε οξέα καταθλιπτικά επεισόδια. Τα άτυπα, δεύτερης γενιάς, αντιψυχωτικά φάρμακα χρησιμοποιούνται επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις.
Η ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με αντιμανιακά φάρμακα (πχ. λίθιο) είναι αποτελεσματικότερη από κάθε θεραπεία μεμονωμένα. Δεν ενδείκνυται όμως όταν ο ασθενής βιώνει ένα μανιακό επεισόδιο και σε αυτή τη περίπτωση προτεραιότητα έχει η ασφάλεια του ασθενούς και μπορεί να απαιτηθεί νοσηλεία, για την προστασία και ηρεμία του ασθενούς.
Επίσης ιδιαίτερα σημαντική είναι η οικογενειακή θεραπεία, επειδή τα μανιακά επεισόδια είναι τόσο διαταρακτικά για τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις εργασίες των ασθενών, όπως επίσης και η ομαδική θεραπεία μπορεί να είναι βοηθητική στην αντιμετώπιση της άρνησης της πραγματικότητας και της αμυντικής μεγαλομανίας των μανιακών ασθενών. Η υποστηρικτική ενδείκνυται ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των οξέων φάσεων και της πρώιμης αποκατάστασης.  

Διάγνωση

Η Διπολική Διαταραχή δεν είναι δυνατό να διαγνωστεί με τη βοήθεια ενός εργαστηριακού ελέγχου (πχ. εξέταση αίματος) αλλά μόνο βάσει της συμπτωματολογίας, της πρόγνωσης και του οικογενειακού ιστορικού.

Η διάγνωση της νόσου είναι αποκλειστικά κλινική με βάση την συμπτωματολογία.

Η διάγνωση τεκμηριώνεται μετά από αξιολόγηση από ειδικό ψυχίατρο και υπάρχουν διάφορες δοκιμασίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνεργασία με κλινικούς ψυχολόγους, ανάλογα και με τη φάση που βρίσκεται ο ασθενής, όπως:

  • Προβολικά τεστ προσωπικότητας τεστ (Rorschach, Μ.Μ.P.I.)
  • Ψυχιατρικές κλίμακες, όπως η Young Mania Rating Scale (YMRS)