Γενικά

Η παραληρητική διαταραχή αποτελεί μια διαταραχή στην οποία η κύρια εκδήλωση (μπορεί να είναι και η μοναδική) είναι μια μη αλλόκοτη παραληρητική ιδέα που είναι σταθερή και ακλόνητη. Οι παραληρητικές ιδέες αφορούν συνήθως σε καταστάσεις που μπορούν να παρατηρηθούν και είναι πιθανές στην πραγματικότητα, όπως ότι το άτομο παρακολουθείται, ότι προσβάλλεται από λοίμωξη ή αγαπιέται από απόσταση. Οι αλλόκοτες παραληρητικές ιδέες θεωρούνται απίθανες, όπως για παράδειγμα το να μείνει μια γυναίκα έγκυος από εξωγήινο. 

Είναι συχνότερη στις γυναίκες από ότι στους άντρες και οι περισσότερες περιπτώσεις διαγιγνώσκονται στις ηλικίες μεταξύ 40-45 ετών, αλλά μπορεί να παρατηρηθεί και σε νεαρούς ενήλικες.

Ορισμός

Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-IV-TR της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας για τη Παραληρητική Διαταραχή ισχύουν τα παρακάτω: 

• Μη αλλόκοτες παραληρητικές ιδέες, δηλαδή καταστάσεις που συναντώνται στη πραγματική ζωή, και που διαρκούν τουλάχιστον για ένα μήνα. Για παράδειγμα ότι το άτομο παρακολουθείται, ότι το δηλητηριάζουν, ότι το μολύνουν, ότι το αγαπούν από απόσταση, ότι απατάται από το σύζυγο ή τον ερωτικό σύντροφο, ότι έχει μια ασθένεια.
• Η λειτουργικότητα δεν είναι έντονα διαταραγμένη και η συμπεριφορά δεν είναι εμφανώς παράδοξη ή αλλόκοτη, εκτός από τον αντίκτυπο της παραληρητικής ιδέας και τις συνέπειές της
• Η διαταραχή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας ή γενικής σωματικής κατάστασης

Συμπτώματα

Οι παραληρητικές ιδέες διαρκούν τουλάχιστον ένα μήνα και είναι καλά οργανωμένες και όχι αλλόκοτες, ενώ η προσωπικότητα του ασθενούς παραμένει ανέπαφη ή αποδιοργανώνεται ελάχιστα και η συναισθηματική του αντίδραση είναι συμβατή με το περιεχόμενο της παραληρητικής ιδέας.

Υπάρχουν πολλοί υπότυποι παραληρητικής διαταραχής:

1. Διωκτική: ο συνηθέστερος τύπος, όπου ο ασθενής έχει την παραληρητική ιδέα ότι διώκεται από ένα ή περισσότερα κακόβουλα άτομα
2. Ζηλότυπη (ή συζυγική παράνοια, παθολογική ζήλεια): ο ασθενής έχει την λανθασμένη πεποίθηση ότι ο/η σύζυγος είναι άπιστος/η
3. Ερωτομανιακή: ο ασθενής πιστεύει ότι κάποιος συνήθως ανώτερου κοινωνικό-οικονομικού επιπέδου είναι ερωτευμένος μαζί του, και είναι συχνότερη στις γυναίκες
4. Σωματική: ο ασθενής έχει την πεποίθηση ότι πάσχει από μια αρρώστια
5. Μεγαλείου: το άτομα πιστεύουν ότι διαθέτουν ειδικές ικανότητες ή είναι θεότητες
6. Επινεμόμενη παραληρητική διαταραχή (folie a deux): δυο άτομα διαθέτουν την ίδια παραληρητική πεποίθηση και είναι συχνότερη στη σχέση μητέρας-κόρης  

Αιτιολογία

Η παραληρητική διαταραχή είναι κυρίως ψυχοκοινωνικής προέλευσης και συνήθως περιλαμβάνονται ιστορικό συναισθηματικής ή σωματικής κακοποίησης, μια υπερβολικά απαιτητική ή τελειοθηρική ανατροφή και δεν αναπτύσσεται η βασική εμπιστοσύνη, οπότε το παιδί πιστεύει ότι το περιβάλλον είναι συνεχώς εχθρικό και δυνητικά επικίνδυνο. Σε οικογένειες ασθενών με παραληρητική διαταραχή, μπορεί να υπάρχει μια ελαφρά αύξηση της καχυποψίας και της παραληρητικής σκέψης, όμως οι γενετικές μελέτες υποδηλώνουν ότι δεν είναι ούτε υπότυπος, ούτε πρόδρομο στάδιο της σχιζοφρένειας ή της διαταραχής της διάθεσης. 

Θεραπεία

Οι ασθενείς σπάνια αρχίζουν θεραπεία μόνοι τους. λόγω της καχυποψίας που τους διακρίνει, οπότε συνήθως προσάγονται από φίλους ή συγγενείς που ανησυχούν. Η δημιουργία επαφής είναι δύσκολη και η εχθρότητα του ασθενούς οφείλεται στο φόβο τους. Οι έντονα διεγερτικοί ασθενείς μπορεί να χρειαστούν τη χορήγηση φαρμάκων, ενώ η νοσηλεία κρίνεται απαραίτητη όταν ο ασθενής δεν είναι σε θέση να ελέγξει τις αυτοκτονικές ή ανθρωποκτονικές του ενορμήσεις ή αν έχει μια ακραία παραληρητική ιδέα δηλητηρίασης, οπότε αρνείται τη λήψη τροφής. 

Η επιτυχημένη ψυχοθεραπεία μπορεί να επιτρέψει στον ασθενή να βελτιώσει την κοινωνική του προσαρμογή παρά την επιμονή των παραληρητικών ιδεών, και η καλή πρόγνωση σχετίζεται με υψηλή προνοσηρή λειτουργικότητα, έναρξη πριν την ηλικία των 30 ετών, αιφνίδια έναρξη και παρουσία προδιαθεσικών παραγόντων.