Εκτύπωσε τη σελίδα

ΑΝΟΙΑ & ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER

Γενικά

Η ασθένεια του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας πλήττουν 7 εκατομμύρια Ευρωπαίους αλλά και 20 εκατομμύρια συγγενικά τους πρόσωπα που τους φροντίζουν. Έως το 2040, τα νούμερα αυτά αναμένεται ότι θα έχουν διπλασιαστεί. Η βελτίωση της φροντίδας και της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων που πάσχουν από Αλτσχάιμερ ή άλλες μορφές άνοιας, καθώς και όσων τους φροντίζουν αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την κοινωνία μας.

Άνοια ονομάζεται η έκπτωση των γνωσιακών ικανοτήτων στα πλαίσια ενός σταθερού επιπέδου συνείδησης. Οι προσβεβλημένες λειτουργίες περιλαμβάνουν τη νοημοσύνη, το λόγο, την επίλυση προβλημάτων, τη μνήμη, τη μάθηση, τον προσανατολισμό, την αντίληψη, την προσοχή, την κρίση, τη συγκέντρωση και τις κοινωνικές δεξιότητες. Σύμφωνα με το Διαγνωστικό Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-IV-TR) είναι απαραίτητο τα ελλείμματα να αντιπροσωπεύουν σημαντική μεταβολή από το βασικό επίπεδο λειτουργικότητας και να παρεμβάλλονται σε αυτή. 

Η νόσος Alzheimer αποτελεί το συχνότερο αίτιο άνοιας και ευθύνεται για το 50 με 60% όλων των περιστατικών άνοιας. Μπορεί να προσβάλλει μέχρι και το 5% των ατόμων άνω της ηλικίας των 65 και το 15-20% των ατόμων ηλικίας άνω των 85 ετών.

Ορισμός

Η άνοια τύπου Alzheimer, είναι μια προϊούσα άνοια με πολλαπλά γνωσιακά ελλείμματα και συμπεριφοριολογικές διαταραχές. Υπάρχουν δύο τύποι:

  • Με όψιμη έναρξη (έναρξη μετά την ηλικία των 65 ετών)
  • Με πρώιμη έναρξη (έναρξη πριν την ηλικία των 65 ετών)

Στους παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνονται το θηλυκό γένος, το ιστορικό εγκεφαλικού τραύματος κα η ύπαρξη πρώτου βαθμού συγγενούς με τη διαταραχή. Η επίπτωση αυξάνει με την ηλικία. 

Είναι κυρίως σύνδρομο των ηλικιωμένων. Το 5% περίπου των ατόμων ηλικίας άνω των 65 εμφανίζουν σοβαρή άνοια και το 15% ήπια άνοια. Το 20% περίπου άνω των 80 ετών πάσχουν από σοβαρή άνοια. Η γήρανση είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου. Το ¼ των ανοϊκών ασθενών πάσχει από κάποια ιάσιμη πάθηση. Στο 15% των ασθενών με άνοια, η νόσος είναι αναστρέψιμη αν αρχίσει έγκαιρα θεραπεία

Συμπτώματα

Τα κύρια ελλείμματα στην άνοια αφορούν στον προσανατολισμό, τη μνήμη, την αντίληψη, τη νοητική λειτουργικότητα και τη λογική αιτιολόγηση. Μπορεί να συμβούν εκσεσημασμένες αλλαγές στην προσωπικότητα, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά. Οι άνοιες συχνά συνοδεύονται από ψευδαισθήσεις (20-30%) και παραληρητικές ιδέες (30-40%). Συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους είναι παρόντα στο 40-50% των ασθενών με άνοια.

Διαγνωστικά κριτήρια για την Άνοια τύπου Alzheimer κατά DSM-IV-TR

A. Η ανάπτυξη πολλαπλών γνωσιακών ελλειμμάτων, όπως εκδηλώνεται με αμφότερα τα ακόλουθα:

a. Έκπτωση της μνήμης, έκπτωση της ικανότητας μάθησης νέων πληροφοριών ή ανάκλησης παλαιότερα μαθημένων πληροφοριών

b. Μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες γνωσιακές διαταραχές:

i. Αφασία (διαταραχή της γλώσσας)

ii. Απραξία (έκπτωση της ικανότητας πραγματοποίησης κινητικών δραστηριοτήτων παρά την άθικτη κινητική λειτουργία)

iii. Αγνωσία (αδυναμία αναγνώρισης ή ταυτοποίησης αντικειμένων, παρά την άθικτη αισθητηριακή λειτουργία)

iv. Διαταραχή της εκτελεστικής λειτουργικότητας, δηλαδή του σχεδιασμού, της οργάνωσης, της συνεπαγωγής, της συνόψισης.

B. Το καθένα από τα γνωσιακά ελλείμματα των κριτηρίων Α1 και Α2 προκαλεί σημαντική έκπτωση της κοινωνικής ή επαγγελματικής λειτουργικότητας και αντιπροσωπεύει σημαντική υποχώρηση από προηγούμενο επίπεδο λειτουργικότητας.

C. Η πορεία χαρακτηρίζεται από βαθμιαία έναρξη και συνεχιζόμενη γνωσιακή έκπτωση

D. Τα γνωσιακά ελλείμματα δεν οφείλονται σε:

a. άλλες καταστάσεις του ΚΝΣ οι οποίες προκαλούν προοδευτικά ελλείμματα της μνήμης και των γνωσιακών λειτουργιών, όπως πχ. Αγγειοεγκεφαλική νόσος, νόσος Parkinson, νόσος Huntington, υποσκληρίδιο αιμάτωμα, υδροκέφαλος φυσιολογικής πίεσης, όγκος εγκεφάλου

b. άλλες συστηματικές οι οποίες είναι γνωστό ότι προκαλούν άνοια, όπως πχ. Υποθυρεοειδισμός, ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 ή φυλλικού οξέος, ανεπάρκεια νιασίνης, υπερασβεστιαιμία, νευροσύφιλη, λοίμωξη HIV 

c. προκαλούμενες καταστάσεις που οφείλονται σε ουσίες

E. Τα ελλείμματα δεν εμφανίζονται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της πορείας ντελίριου

F. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με άλλη διαταραχή όπως πχ. Καταθλιπτική διαταραχή ή σχιζοφρένεια

Αιτιολογία

Το συχνότερο αίτιο άνοιας είναι η νόσος του Alzheimer (50-60% των περιστατικών), ακολουθούμενη από την αγγειακή νόσο, όπως επίσης μικτές μορφές άνοιας είναι συχνές. Άλλα κοινά αίτια περιλαμβάνουν τον τραυματισμό της κεφαλής, το αλκοόλ, τις κινητικές διαταραχές, όπως τη νόσο του Huntington  και τη νόσο του Parkinson, και τη λοίμωξη από HIV. Υπάρχουν και διάφορα άλλα πιο σπάνια αίτια.

Οι γενετικοί παράγοντες διαδραματίζουν κάποιο ρόλο, καθώς μέχρι και το 40% των ασθενών έχει οικογενειακό ιστορικό. Το σύνδρομο Down σχετίζεται με τη νόσο Alzheimer . Οι νευροδιαβιβαστές που εμπλέκονται συχνότερα είναι η ακετυλοχολίνη και η νορεπινεφρίνη, όπου εικάζεται ότι και οι δυο υπολειτουργούν. Έχει καταγραφεί η εκφύλιση των χολινεργικών νευρώνων σε βασικούς πυρήνες του εγκεφάλου, μαζί με χαμηλές εγκεφαλικές συγκεντρώσεις ακετυλοχολίνης. 

Τα χαρακτηριστικά νευροπαθολογικά ευρήματα, είναι οι μάζες νευροϊνικής, οι γεροντικές πλάκες και οι κενοτοπιώδεις εκφυλίσεις. Αυτές οι αλλοιώσεις μπορούν επίσης να εμφανιστούν και στη φυσιολογική γήρανση, αλλά είναι πάντα παρούσες στον εγκέφαλο των ασθενών με νόσο Alzheimer. Οριστική  διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο ιστοπαθολογικά. Η κλινική διάγνωση της νόσου Alzheimer θα πρέπει να θεωρείται μόνο πιθανή ή δυνατή.  Άλλες διαταραχές που έχουν παρατηρηθεί περιλαμβάνουν διάχυτη φλοιώδη ατροφία όπως φαίνεται στην αξονική ή μαγνητική τομογραφία, μεγέθυνση των κοιλιών του εγκεφάλου και ελαττωμένο εγκεφαλικό μεταβολισμό της ακετυλοχολίνης.

Πορεία & Πρόγνωση

Η άνοια μπορεί να είναι προϊούσα, υποτροπιάζουσα ή σταθερή. Επειδή το 15% των περιστατικών άνοιας είναι αναστρέψιμο (πχ. Υποθυρεοειδισμός, σύφιλη του ΚΝΣ, υποσκληρίδιο αιμάτωμα, ανεπάρκεια βιταμίνης Β12, ουραιμία, υποξία), η πορεία σε αυτές τις περιπτώσεις εξαρτάται από το πόσο γρήγορα θα αντιμετωπιστεί το αίτιο. Αν το αίτιο αντιμετωπισθεί πολύ αργά, ο ασθενής μπορεί να έχει υπολειμματικά ελλείμματα με μια επακόλουθη σταθερή πορεία, αν δεν έχει συμβεί εκτεταμένη εγκεφαλική βλάβη. Για την άνοια με ταυτοποιήσιμο αίτιο (πχ. Άνοια τύπου Alzheimer) η πορεία είναι πιθανό να χαρακτηρίζεται από βραδεία αποδιοργάνωση. Ο ασθενής μπορεί να χαθεί σε οικείους χώρους, να χάσει την ικανότητα χειρισμού χρημάτων, αργότερα δεν καταφέρνει να αναγνωρίζει μέλη της οικογένειας και τελικά πάσχει από ακράτεια ούρων και κοπράνων. 

Η έναρξη στη νόσο Alzheimer είναι συνήθως ύπουλη στα 50 ή τα 60 έτη, και είναι βραδέως προϊούσα. Μετά από αρκετά χρόνια είναι συχνά παρούσες η αφασία, η αγνωσία και η απραξία. Κινητικές διαταραχές και διαταραχές της βάδισης μπορεί να αναπτυχθούν αργότερα και να καθηλώσουν τον ασθενή σε μια κλίνη. Η επιβίωση είναι κατά μέσον όρο 8 χρόνια, κυμαίνεται όμως από 1 έως 20 χρόνια.

Θεραπεία

Η θεραπεία είναι γενικά υποστηρικτική. Εξασφαλίστε ικανοποιητική θεραπεία οποιουδήποτε συνυπάρχοντος ιατρικού σωματικού προβλήματος. Εξασφαλίστε επαρκή σίτιση, άσκηση και δραστηριότητες. Παρέχετε ένα περιβάλλον με τακτά βοηθητικά σημεία προσανατολισμού στην ημέρα, την ημερομηνία, το χώρο και το χρόνο. Καθώς η λειτουργικότητα εκπίπτει μπορεί να καταστεί απαραίτητη η τοποθέτηση σε θεραπευτήριο. Συχνά η γνωσιακή έκπτωση χειροτερεύει τη νύχτα. 

Η ψυχολογική υποστηρικτική θεραπεία, η ομαδική θεραπεία και η παραπομπή σε οργανώσεις για οικογένειες ανοϊκών ασθενών μπορούν να βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση και να αισθανθούν λιγότερο απογοητευμένοι και αβοήθητοι.

Η φαρμακευτική αγωγή, σε γενικές γραμμές συνίσταται σε χαμηλές δόσεις αντιψυχωτικού που μπορεί να είναι αποτελεσματικές, και θα πρέπει να αποφεύγονται τα βαρβιτουρικά και οι βενζοδιαζεπίνες επειδή μπορεί να επιδεινώσουν την κατάστασή τους.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως και μπορούν να επιβραδύνουν εν μέρει τη γνωσιακή έκπτωση και να ενισχύσουν τις γνωσιακές ικανότητες σε ορισμένους ασθενείς με ελαφράς μορφής νόσο Alzheimer, είναι οι αναστολείς της χολινεστεράσης, όπως η δονεπεζίλη, η ριβαστιγμίνη, η γκαλανταμίνη και η μεμαντίνη.