Τα αντικαταθλιπτικά είναι τα φάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της κατάθλιψης, και βασική προϋπόθεση για να είναι αποτελεσματικά είναι να λαμβάνονται μετά από σύσταση γιατρού, διότι σε αντίθετη περίπτωση δεν αποκλείεται να είναι επικίνδυνα.
Eκτός από την κατάθλιψη, ορισμένα αντικαταθλιπτικά είναι αποτελεσματικά και στη διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία, στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (η κλομιπραμίνη και οι εκλεκτικοί σεροτονινεργικοί αναστολείς) καθώς και σε άλλες καταστάσεις, όπως οι νυκτερινές ενουρήσεις, η βουλιμία, επώδυνα σύνδρομα κ.ά. Λιγότερο αποτελεσματικά είναι στη χρόνια κατάθλιψη (δυσθυμία) και στις διαταραχές προσαρμογής με καταθλιπτική διάθεση.
Ανάλογα με τη χημική τους δομή ή τον μηχανισμό δράσης, διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες:
- Τρικυκλικά
- Αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟ)
- Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI's)
- Αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRI's)
- Ανταγωνιστές/αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SARI)
- Αναστολείς επαναπρόσληψης της νορεπινεφρίνης και της ντοπαμίνης (NDRI)
Tα αντικαταθλιπτικά φάρμακα περιλαμβάνουν κυρίως τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (αμιτριπτυλίνη, νορτριπτυλίνη, ιμιπραμίνη, χλωριμιπραμίνη, δοξεπίνη), τους αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAO), τους εκλεκτικούς αναστολείς της επαναπρόσληψης σεροτονίνης (φλουοξετίνη, φλουβοξαμίνη, σιταλοπράμη, εσιταλοπράμη, σερτραλίνη, παροξετίνη), τους αναστολείς της επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νορεπινεφρίνης (βενλαφαξίνη, δουλοξετίνη), τα νοραδρενεργικά και ειδικά σεροτονινεργικά (μιρταζαπίνη), τους αναστολείς επαναπρόσληψης της νορεπινεφρίνης και της ντοπαμίνης με κυριότερο εκπρόσωπο τη βουπροπιόνη, και άλλα (τραζοδόνη, νεφαζοδόνη).
O μηχανισμός δράσης των αντικαταθλιπτικών θεωρείται ότι οφείλεται στην επίδρασή τους στα αμινεργικά συστήματα του εγκεφάλου, ιδίως της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης, των οποίων ενισχύουν τη δράση στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ).
H κύρια ένδειξη των αντικαταθλιπτικών είναι η μείζων κατάθλιψη, μονοπολική ή διπολική. Στην παραληρητική μορφή απαιτείται ταυτόχρονη χορήγηση αντιψυχωσικού, ενώ η άτυπη κατάθλιψη ανταποκρίνεται καλύτερα στη θεραπεία με αναστολείς της MAO.
Tα αντικαταθλιπτικά είναι αποτελεσματικά σε ποσοστό 70-80% των περιπτώσεων με μείζονα κατάθλιψη. Στο υπόλοιπο ποσοστό, το αντικαταθλιπτικό τους αποτέλεσμα μπορεί να ενισχυθεί με προσθήκη αλάτων λιθίου, τριιωδοθυρονίνης (T3), αμφεταμίνης, κ.ά. H χορήγηση αναστολέων της MAO ή εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική σε ανθεκτικές περιπτώσεις. H ηλεκτροσπασμοθεραπεία μπορεί να εφαρμοσθεί ως αρχική θεραπεία, ιδίως σε επείγουσες καταστάσεις, όπως σε κίνδυνο απόπειρας αυτοκτονίας, σε εξασθενημένους ασθενείς καθώς και σε ανθεκτικές περιπτώσεις.
Συχνή αιτία αποτυχίας της αντικαταθλιπτικής θεραπείας είναι η ανεπαρκής δοσολογία και ο ανεπαρκής χρόνος θεραπείας. Kατά τη χορήγηση της αντικαταθλιπτικής θεραπείας ο ασθενής θα πρέπει να ενημερώνεται και να εφησυχάζεται για τις αναμενόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες, ιδίως στην αρχή της θεραπείας, καθώς και για τον απαιτούμενο χρόνο εμφάνισης θεραπευτικού αποτελέσματος (2-4 εβδομάδες).
Πρέπει να γίνεται προσεκτική εκτίμηση για το ενδεχόμενο κινδύνου απόπειρας αυτοκτονίας, τόσο στην αρχή όσο και στην πορεία της θεραπείας. Oι ασθενείς με κίνδυνο αυτοκτονίας δεν θα πρέπει να διατηρούν οι ίδιοι μεγάλη ποσότητα φαρμάκου.
Mετά την υποχώρηση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας η θεραπεία θα πρέπει να συνεχίζεται για 4-6 περίπου μήνες στην ίδια δοσολογία, ενώ στην περιοδική κατάθλιψη με συχνές υποτροπές η θεραπεία συντήρησης θα πρέπει να συνεχίζεται για 5 περίπου χρόνια.